بصیرت به چه معناست و راه دست‌یابی و حفظ آن کدام است؟
بصیرت یا بینش، نوعی دید درونی است که با دید چشم ظاهری، متفاوت است و اصلاً با چشم یا اندام‌های ظاهری بدن، قابل دریافت نیست. بصیرت، قوّه و نیرویی قلبی است که به مدد نور الهی، پدید آمده، حقیقت و باطن امور را - چنان که هست - در می‌یابد. با دید بصیرت، انسان، درست را از نادرست و حق را از باطل، به آسانی تشخیص می‌دهد.
اهل بصیرت با امداد نیروی قدسی که به آنها عطا شده، می‌شنوند؛ می‌اندیشند؛ نگاه می‌کنند؛ می‌بینند و از عبرت‌ها، بهره می‌گیرند و آن گاه راه‌های روشنی را می‌پیمایند و بدین ترتیب، از افتادن در پرتگاه‌ها و لغزش‌گاه‌ها در امان می‌مانند.1 در واقع، بصیرت و بینش، نوری درونی است که شخص با آن نور، در میان مردم، زندگی می‌کند؛ چنان که قرآن کریم فرموده است: «وجَعَلنا لَهُ نُوراً یمشِی بِهِ فِی النّاسِ».2 انسان به سیر بصیرت، راه را از بی‌راهه و حقیقت را از امر غیرحقیقی، باز می‌شناسد و نیز درگرفتن اطلاعات و داده‌ها، درست گزینی می‌کند و نیز در ارائة نظر و رأی، درست‌گویی می‌کند و به فرمودة امام علیعلیهالسلام، آن که بصیرت و بینش نداشته باشد، رأی او، نادرست و بی‌ارزش است.3
بصیرت، نوعی به کارگیری عقل در مسیر هدایت انسان و استفاده از روشن‌گری آن است. قرآن کریم با ترغیب به بینا کردن دل‌ها با نور عقل، آنهایی را که از این نیرو استفاده نمی‌کنند، کوران واقعی معرفی می‌کند. خداوند می‌فرماید: آیا در زمین سیر نمی‌کنند؛ تا صاحب دل‌هایی گردند که بدان تعقل کنند و گوش‌هایی که بدان بشنوند؟ پس همانا چشم‌ها کور نمی‌شوند؛ بلکه دل‌هایی که در سینه‌ها جای دارند، کور می‌شوند.4
چه بی‌فایده است دیدة سر، هنگامی که دیدة دل، نابینا باشد. امام علیعلیهالسلام در این باره فرموده است: «هرگاه دیدة بصیرت، کور باشد، نگاه چشم، سودی ندهد».5
آن کس که دیدة بصیرت دارد، نگاه‌هایش به سوی خوبی‌ها کشانده شده، از بدی‌ها دور داشته می‌شود. دارندة بصیرت و بینش درونی، پیش از آن که در پی عیب‌های دیگران باشد، عیب‌های خود را می‌جوید و می‌بیند و از گناهان و خطاهای خود، دست می‌شوید. او می‌داند که دیدة کور داشتن، بهتر از دل کور داشتن است، بنابراین، دیده بر نارواها بسته، گوش را از شنیدنی‌های ناروا و پا را از رفتن به جایگاه‌های ناپسند و دست را از انجام کارهای ناشایسته و دل را از خطور گناه و اندیشه را از هر چه غیر خداست، پاک می‌کند.
کسانی که با دیدة بصیرت به عالم و عالمیان می‌نگرند، از هر عاملی که موجب نابینایی دیدة بصیرت و کوری آن می‌گردد، پرهیز می‌کنند. اینان از غفلت‌ها و عوامل ایجاد غفلت، دوری می‌ورزند؛ زیرا امام علیعلیهالسلام فرموده است: «دوام یافتن غفلت، موجب کوری بصیرت می‌گردد».6
کسی که بصیرت الهی نصیبش شده است، محبت دنیا را از دلش خارج می‌سازد. امام علیعلیهالسلام فرموده است: «به خاطر دنیادوستی، قلب‌ها از نور بصیرت، کور گشته‌اند».7
پی‌نوشت‌ها:
1. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج 9، ص 158.
2. انعام، آیة 122.
3. غررالحکم و دررالکلم، ح 6548.
4. حج، آیة 46.
5. غررالحکم و دررالکلم، ح 9972.
6. همان، ح 5146.
7. همان، ح 4878.