تغییر و تحول نسل ها، یکی از مباحث مهم در حوزه جامعه شناسی است در آموزه های اسلامی نیز به این مسئله اهتمام زیادی شده است ،چنان که امام علی (ع ) می فرماید: (لا تقسروا اولادکم علی اخلاقکم ،فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم ); فرزندانتان را به اخلاق (آداب ) وخوی های خودتان منحصر و مقید مسازید; چه آنها برای زمانی جز زمان شما آفریده شده اند.1 انقلاب اسلامی از آغاز شکل گیری تاکنون ،نسل های متعددی را پشت سر گذاشته و در سال های اخیر، شاهد کاربردبرخی اصطلاحات ،نظیر (نسل سوم )، (تفاوت نسل ها) و (شکاف یاانقطاع نسل )، در برخی مطبوعات و محافل فرهنگی هستیم . اینکه نسل سوم چیست و از چه ویژگی ها و خواسته هایی برخوردار است و آیامسئله شکاف نسلی در جامعه ما واقعیت داشته و برای جلوگیری از بروزآن چه باید کرد؟ موضوع اصلی نوشته حاضر است که تلاش شده ، بااستفاده از نظرات کارشناسان و صاحب نظران ، به بررسی آن پرداخته شود.
تعریف نسل
اختلافات فردی و گروهی و نیز توضیح فرهنگ و منافع و رفتار، به اندازه (طبقه اجتماعی ) اهمیت دارد. منظور از واژه نسل ، فاصله میان تولد والدین و تولد فرزندان است که معمولا سی سال گرفته می شود;یعنی سه نسل در صد سال یا یک قرن .2
تفاوت نسل ها
از دیدگاه روان شناختی و جامعه شناختی ، بین بینش ها، منش ها وخواسته های دو نسل ، تفاوت وجود دارد; به صورت طبیعی ، هیچ نسلی آینه تمام نمای آرمان های نسل قبل ، به ویژه انعکاس دهنده خصلت هاو منش های آنها نیست . هر نسلی شرایط و خصوصیات روانی اجتماعی خاص خود را دارد که قطعا جنبه های مثبت و منفی را در بر می گیرد.تحول اقتضا دارد که نسل جدید در منش ، خصلت و بینش ، تابلوی نسل قبل نباشد; به خصوص با توجه به اینکه سرعت تحولات در تمامی عرصه های زندگی بشری ، شتاب فزاینده و رو به تزایدی یافته است ; ازاین رو تفاوت نسل ها بیشتر از گذشته ، احساس می شود3 و حالت مخاطره آمیز این وضعیت ، شکاف و گسست نسلی است که به معنای دورشدن تدریجی دو یا سه نسل پیاپی از یک دیگر، از حیث جغرافیایی ،عاطفی ، فکری ، و ارزشی است و وضعیت جدیدی را ایجاد می کند که اصطلاحٹ گسست نسل ها نامیده می شود. در این وضعیت ، غالبانوجوانان و جوانان می کوشند، تا آخرین پیوندهای وابستگی خود را ازوالدین یا نسل بالغ بگسلند و اغلب در این راه ، به گردن کشی وطغیانگری می پردازند.4 بر روی یک لوح سنگی که از تمدن های قدیم به دست آمده ، نوشته شده است که نسل جوان ما نسلی نظام گسیخته است ، نظام گسیخته عمل می کند و این مسئله ممکن است که تمدن مارا بر باد دهد.5
مجموعه تفاوت هایی که میان دو نسل وجود دارد عبارت است از:
1. تفاوت در آرمان ها و هدف های دو نسل .
2. تفاوت در مفاهیم دو نسل .
3. تفاوت در الگویابی و گروه های مرجع .
4. تفاوت در اصطلاحات روز مره دو نسل .
5. تفاوت در ظاهر، پوشش و نوع سخن گفتن در میان دو نسل .
6. تفاوت در انتظار از زندگی و به تبع آن تفاوت در سبک زندگی 6.
همچنین تفاوت ها و ویژگی هاست که نوعی ماهیت جدید، تازه ومتفاوت از نسل های گذشته را برای نسل جدید ایجاد می کند. درشکل گیری این فاصله و تفاوت میان نسل ها، عوامل گوناگونی نقش دارند که برخی طبیعی (نظیر اقتضائات سنی ) و برخی ناشی از شرایطخاص جامعه و جهان کنونی است .7
نسل های انقلاب اسلامی
انقلاب اسلامی از آغاز شکل گیری تاکنون ، با چهار نسل مواجه است :
1. نسل اول ،کسانی هستند که در سال 1342 جوان بودند و بخشی ازعمر خود را در مبارزه با استبداد رژیم منفور سابق گذراندند و به همراه امام (ره ) موجب به وجود آمدن انقلاب اسلامی شدند و جمهوری اسلامی را تشکیل دادند. این نسل را می توان فداکارترین مجموعه وفادار به آرمان های انقلاب نام نهاد که در دشوارترین روزهای انقلاب ،مدیریت جامعه را به عهده گرفت و به رغم چالش ها و توطئه های گوناگون ، موفق شد که انقلاب را از مسیر انحراف نجات دهد.
2. نسل دوم که پرورده نسل اول است ، کسانی هستند که موتور حرکت انقلاب اسلامی بودند و جنگ تحمیلی را اداره کردند و با کمترین امکانات ، توانستند بر ارتش مزدور صدام پیروز شوند و حماسه های جاودانه ای از خود به یادکار بگذارند و در واقع نسل انقلاب و جنگ نام دارند. این افراد کسانی هستند که تجربه پیروزی انقلاب 1357 را دارند وبا تجربه جنگ وارد میدان سازندگی شدند و در ارائه طرح های کلان عمرانی که کشور پس از جنگ به آن نیاز داشت ، ساختار مدیریتی نظام را به عهده گرفتند و در حال حاضر، بیشتر مسئولان و مدیران جامعه ازاین نسل هستند.
3. نسل سوم ، فرزندان نسل دوم هستند و تجربه پیش از انقلاب ،انقلاب و جنگ را ندارند.
4. نسل چهارم ، فرزندان نسل سوم هستند. اینها نسلی هستند که درواقع در آینده به نسل تبدیل خواهند شد و در حال حاضر کودک هستند وتقریبا ده سال دیگر، در عرصه جامعه ظاهر خواهند شد.8